TRIẾT LÍ CỦA GIÁO DỤC

 

TRIẾT LÍ CỦA GIÁO DỤC

Tại sao phương tây có thể liên tục sản sinh ra những nhà khoa học vĩ đại, còn ở Phương Đông lại có rất ít những nhân vật tầm cỡ như Albert Einstein hay Isaac Newton - những người đóng góp công lao to lớn cho khoa học nhân loại? Câu trả lời cho bí ẩn nghìn đời này có lẽ nằm trong quan niệm giáo dục của hai bên. Vào khoảng thế kỷ thứ V trước công nguyên, hai vị thánh nhân Đông và Tây đã cùng thắp sáng ngọn đuốc tư tưởng của nhân loại. Đại diện Phương Tây là nhà triết học Socrates ( 470 - 399 TCN), còn đại diện của Trung Quốc là khổng tử ( 551 -479 TCN). Họ được hậu thế tôn vinh là ông tổ của giáo dục. Nhưng quan niệm của giáo dục của hai vĩ nhân này có thể nói là khác biệt một trời một vực với nhau.

1.Cách giáo dục của Khổng Tử về bản chất là một hình thức phán đoán. Điều này có nghĩa là gì ? Đó là giáo viên ( Khổng Tử) tượng trưng cho chân lí. Học sinh có những điều không rõ ràng có thể đến hỏi Khổng Tử và sau đó Khổng Tử sẽ đưa ra câu trả lời tiêu chuẩn. Chân lý là những lời của Khổng Tử 

Điều này ẩn chứa một cách truyền đạt kiến thức từ trên xuống dưới. Trong quan niệm giáo dục của Nho giáo, giáo viên luôn đúng. Ở bất kỳ thời điểm nào, thầy cô luôn đại diện cho quyền uy tối cao. Bạn có biết tại sao Khổng Tử lại thích những người nghe lời nhất không? Bởi vì họ luôn tuân theo lời ông nói. Những gì Khổng Tử nói, những người này đều lập tức ghi chép lại, có thể đến hàng trăm lần. Họ giống như những học sinh giỏi trong lớp hiện nay: nghe lời, ngoan ngoãn và chăm chỉ.

2. Trong khi đó, quan niệm giáo dục của Socrates có thể nói là hoàn toàn trái ngược với Khổng Tử. Socrates không bao giờ cho là mình hoàn toàn đúng. Thậm chí ông còn thường nói: điều duy nhất tôi biết là tôi không biết gì cả. Một người thầy dám công khai thừa nhận những lỗ hổng của mình là điều mà trong quan niệm truyền thống của Nho giáo thật khó tưởng tượng được.

3. Phương pháp giáo dục của Socrates còn được gọi là giáo dục khai sáng. Khi học sinh hỏi Socrates câu hỏi, ông sẽ không trực tiếp đưa ra câu trả lời. Ông sẽ hỏi ngược lại bạn, để bạn tự suy nghĩ ra câu trả lời. Ví dụ có một học sinh hỏi cái ác là gì? Socrates sẽ trả lời: theo bạn nghĩ thì cái ác là gì? Học sinh trả lời: cái ác là cướp của. Socrates không vội đánh giá đúng sai mà tiếp tục hỏi: khi hai quân giao chiến, bạn cướp lương thực của kẻ thù, vậy đây là chính nghĩa hay cái ác? Học sinh suy nghĩ rồi trả lời: cái ác là cướp của bạn bè. Socrates lại hỏi: nếu bạn của bạn muốn thắt cổ tự vẫn; nhưng bạn cướp sợi dây của anh ấy thì đây là chính nghĩa hay cái ác? Cuối cùng, khi học sinh tiếp tục hỏi: cái gì là chính nghĩa và cái ác? Socrates lại nói: tôi cũng không biết. Bạn hãy về nhà mà nghĩ!

4. Bạn thấy đó, Socrates không bao giờ cho bạn một câu trả lời có thể thuộc lòng. So với Khổng Tử, có thể nói rằng Socrates chú trọng hơn vào quá trình khám phá sự thật, đến mức mà một học trò cũng rất vĩ đại của học trò của ông là Aristotle (384 – 322 TCN) có một câu danh ngôn: tôi yêu thầy của mình, nhưng tôi còn yêu sự thật hơn.

5. Chính hai mô hình giáo dục hoàn toàn khác biệt này đã tạo ra quỹ đạo phát triển hoàn toàn khác nhau của văn minh Đông - Tây.

Chúng ta thường dùng hình ảnh cây nến để ví von rằng thầy cô tự đốt cháy bản thân để soi sáng cho học sinh. Thế nhưng trong quan niệm của Socrates, thầy cô giống như một que diêm thắp lên ngọn lửa tư tưởng trong lòng học sinh, khiến họ tự tỏa sáng. 

Điều này giải thích tại sao ở Phương Tây có thể xuất hiện nhiều nhà khoa học và nhà sáng tạo đột phá như vậy. Bởi vì để có đổi mới và sáng tạo thì điều kiện tiên quyết chính là sự chất vấn, không hài lòng với câu trả lời tiêu chuẩn hiện có. Nhưng trong truyền thống Phương Đông, việc chất vấn quyền uy thường bị coi là bất kính với bề trên.

(NVK)